قدس آنلاین: جهاد با هوای نفس چیست؟ تکلیف انسان در ارتباط با آن چیست؟ پاسخ این پرسش در حدیث امام موسی بن جعفر(ع) آمده است. امام کاظم(ع) به هشام بن حکم فرموده‌اند: یا هشام... جاهِدْ نَفْسَکَ لِتَرُدَّها عَن‌ هَواها، فإنَّهُ واجِبٌ علَیکَ کجِهادِ عَدُوِّکَ (تحف العقول عن آل الرسول علیهم السلام، ص۳۹۹/ الوافی، ج۲۶، ص۲۸۱/ بحارالانوار، ج۱، ص۱۵۷ و ج ۷۸، ص ۳۱۵) ای هشام!... با نفست جهاد کن تا آن را از هوای نفس برگردانی و بازداری، پس این کار بر تو همانند جهاد با دشمنت واجب است.

در این حدیث از ضرورت و وجوب جهاد با هوای نفس همچون نبرد با دشمنان تأکید شده است.

مفهوم جهاد با هوای نفس باید روشن شود. راغب اصفهانی در ماده «جهد» نوشته است: الجهاد والمجاهدة: استفراغ الوسع فی مدافعة العدو، والجهاد ثلاثة أضرب: مجاهدة العدو الظاهر، و مجاهدة الشیطان، و مجاهدة النفس (المفردات فی غریب القرآن، ص ۱۰) جهاد و مجاهدت به کار بردن همه توانایی در دفع کردن دشمن است و جهاد سه قسم است: مجاهدت با دشمن آشکار، و مجاهدت با شیطان، و مجاهدت با نفس. در هر صورت و در هر قسم واژه جهاد در نبرد با دشمن استعمال می‌شود و هوای نفس در شمار دشمنان انسان قرار دارد. بنابراین جهاد، کوشیدن به اندازه طاقت و کوشش در نهایت توان و سعی کردن تمام و کامل است.

راغب اصفهانی در ماده «هوی» می‌نویسد: الهوی میل النفس الی الشهوة، و یقال ذلک للنفس المائلة الی الشهوة، و قیل سمی بذلک لانه یهوی بصاحبه فی الدنیا الی کل داهیة و فی الآخره الی الهاویه (المفردات فی غریب القرآن، ص ۵۴۸) «هوی میل نفس به سوی شهوت است، و هوای نفس برای نفس مایل به شهوت گفته می شود، و گفته شده هوا، میل به شهوت نامیده شده است زیرا صاحبش را در دنیا به هر حادثه ناگوار و در آخرت به جهنم می‌کشاند و ساقط می‌کند. هوای نفس میل به انحراف، تحریف، فساد، تبهکاری، خوشگذرانی، هوسرانی، فحشا و گناه است. هوس مترادف هوی است و گونه‌ای از دیوانگی، سبک‌عقلی، هوسبازی، سبک مغزی و گیجی است. هوس دلباختگی شدید و شیفتگی و عشق شدید به فردی یا چیزی است که نشان‌دهنده احمقی است و خردمندانه و مطلوب نیست.

حکم جهاد با هوای نفس

در این حدیث امام کاظم(ع) نخست فعل امر «جاهد» را آورده و فرمان به جهاد با هوای صادر کرده‌اند و فعل امر دلالت بر وجوب می‌کند. در ادامه هم با جمله «فانه واجب علیک لجهاد عدوک» به صراحت از وجوب جهاد با هوای نفس سخن گفته‌اند. هوای نفس را دشمن انسان شمرده و دستور داده‌اند که جهاد با نفس مثل جهاد با دشمن واجب است.

هوای نفس کشش نفس به سوی بدی‌ها و پیروی از شیطان و آلودگی به مفاسد اخلاقی است. پیروی از هوای نفس عامل درگیری‌ها، عصبانیت‌ها، شهوترانی‌ها و سقوط انسان‌هاست. هوای نفس جاذبه منفی شهوت و هوسرانی و علاقه به رذایل اخلاقی و زشتی‌ها و پلیدی‌ها و میل به گناه و نافرمانی پیامبر و امامان(ع) است.

انسان خردمند با دشمنش چگونه رفتار می‌کند و به او چه می‌گوید؟ انسان فرهیخته با فهم دشمنی هوای نفس با عقل و فطرت و شریعت، هوای نفس را کنار می‌گذارد. عامل میل به هر بدی، خبائث، جنایت، شیفتگی و عاشقی با رویکرد به فحشا و کارهای حرام، هوای نفس است. باید از هوای نفس رهایی یافت چون راه رشد، کمال، کارآمدی، آرامش و آمادگی برای خدمت، نبرد با هوای نفس است.

امام کاظم(ع) در این گفتار اخلاقی جهاد اکبر را آموزش داده‌اند. جهاد با هوای نفس، تمام کوشش خود را به کار بستن و نبرد با همه قدرت با دشمن است. امام در برخورد با هوای نفس کلمه جهاد را به کار برده‌اند و این دستور را با فعل امر صادر نموده‌اند و هوای نفس را دشمن شمرده و جهاد با آن را واجب اعلام کرده‌اند. بنابراین با چند تأکید، ضرورت نبرد با همه توان با هوای نفس را وظیفه و تکلیف شرعی و اخلاقی هر مسلمان و پیرو اهل‌بیت(ع) می‌دانند.